Επίλογος / Postface
Επίλογος
Κάνοντας κανείς μια έρευνα στα βιβλιοπωλεία και στις βιβλιοθήκες μερικών χωρών διαπιστώνει δύο πράγματα σχετικά με τη Ντάνκαν:
α) Οτι τα βιβλία που τής είναι αφιερωμένα σε όλες τις γλώσσες είναι πολύ περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη προσωπικότητα του χορού.
β) Οτι αυτά (μαζί με τα αμέτρητα άρθρα, καθώς και τις σελίδες γενικών βιβλίων που πραγματεύονται τη συμβολή της στην ιστορική εξέλιξη του χορού) είναι απλώς βιογραφικά ή περιγραφικά.
Θέλησα να παρουσιάσω κάτι διαφορετικό, ανιχνεύοντας την επίδρασή της πάνω στους καλλιτέχνες της εποχής. Η μαγευτική της προσωπικότητα και ο επαναστατικός χορός της - θεμέλιο του μοντέρνου χορού - δεν συγκλόνισαν μόνο το ευρύ κοινό. Γοήτευσαν τους καλλιτέχνες που σαν πιο ευαίσθητοι δέκτες αισθάνθηκαν αμέσως τη δύναμη της τέχνης της και το εύρος του δρόμου που άνοιγε.
Η αναζήτηση αυτού του σπάνιου υλικού ήταν εξαιρετικά επίπονη και κράτησε πολλά χρόνια. Στόχος ήταν η αποκάληψη αδημοσίευτων έργων, οπότε αποκλείστηκαν οι φωτογραφίες πέρα από ελάχιστες εξαιρέσεις. Αλλωστε οι φωτογραφίες της εποχής ήταν αναγκαστικά στατικές οπότε δεν μπορούσαν να αποδόσουν κίνηση όπως τα εικαστικά έργα. Η μετάφραση των ποιημάτων και των άλλων κειμένων είναι του υπογράφοντος.
Ενα τέτοιο σπονδυλωτό λεύκωμα που συνδυάζει πεζά, ποιήματα, χαρακτικά φωτογραφίες, ακουαρέλες, λάδια, γελοιογραφίες, σκίτσα, γλυπτά κ.ά. από 100 περίπου δημιουργούς, δημιουργεί ιδιαίτερες απαιτήσεις στην επεξεργασία των εικόνων και τη σελιδοποίηση. Η Αναστασία Αναστασοπούλου, μόνιμη συνεργάτης και στενή φίλη, επεστράτευσε όλες τις ικανότητές της σαν επιμελήτρια εντύπων και εκδότρια ώστε το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα να στέκεται ψηλότερα από τα συνηθισμένα λευκώματα.
Μια συλλεκτική δουλειά που φιλοδοξεί όχι να ανθολογήσει αλλά να εξαντλήσει το θέμα, διατρέχει τον κίνδυνο να μην είναι πλήρης. Μπορεί στο μέλλον να αποδεχθεί ότι κάποιος καλλιτέχνης ξέφυγε παρόλες τις προσπάθειες. Ας ελπίσουμε ότι κάτι τέτοιο θα γίνει σύντομα ώστε να περιληφθεί στην αγγλική έκδοση που ετοιμάζεται. Μένει να ευχαριστήσω τους ιδιώτες και φορείς που επέτρεψαν να χρησιμοποιηθεί υλικό τους, για το οποίο διατηρούν δικαιώματα.
Ξεχωριστές ευχαριστίες απευθύνονται στη φίλη LigoaDuncan, που με κάλεσε πριν από χρόνια να την επισκευτώ στη Φλόριντα και να πάρω ό,τι χρειάζομαι από το αρχείο του πατέρα της, του Ραϋμόνδου Ντάνκαν. Δεν θα συγχωρήσω ποτέ στον εαυτό μου το ότι δεν εκμεταλλεύτηκα αυτή τη γεναιόδωρη προσφορά. Οταν με επισκεύτηκε με το συζυγό της στα γραφεία του Θεάτρου "Δόρα Στράτου" δεν θα μπορούσα να φανταστώ ότι το αρχείο αυτό θα καιγόταν αργότερα μαζί με το σπίτι της.
Το 1903 η Ντάνκαν έβαλε τα θεμέλια του σπιτιού της στον Κοπανά, τον σημερινό Δήμο Βύρωνα, που τότε ήταν ένας ερημικός βοσκότοπος. Μια φήμη αναφέρει ότι οι ντόπιοι την προειδοποίησαν ότι ο λόφος προστατεύεται από πνεύματα και ότι η βεβήλωσή του θα της έφερνε δυστυχίες για εκατό χρόνια. Οι Ερινύες δεν έπαψαν από τότε να κυνηγούν τη μεγάλη ιέρεια του χορού, από τον πνιγμό των παιδιών σε λίγα χρόνια μέχρι τελικά το δικό της στραγγαλισμό. Το κάψιμο των αρχείων ήταν όμως η τελευταία δυστυχία πριν κλείσει ο δίσεκτος γι αυτήν αιώνας.
Το 2003 ο Δήμος Βύρωνα προγραμματίζει μια σειρά εκδηλώσεων με επίκεντρο το σπίτι της για τα εκατό χρόνια από την πρώτη διαμονή της στην Αθήνα. Αυτό το λεύκωμα εντάσσεται στην επετειακή χρονιά, με διπλό σκοπό: αφενός να γνωρίσουν επιτέλους την Ιζαντόρα οι Ελληνες, και αφετέρου να γνωρίσουν Ελληνες και ξένοι ό,τι ωραιότερο έμεινε στα χέρια μας από τον χαμένο για πάντα χορό της.
Αλκης Ράφτης
Δημοσιεύτηκε στο λεύκωμα «Η Ιζαντόρα Ντάνκαν και οι καλλιτέχνες»