Γεράσιμος Βώκος
Η Μις Ισιδώρα Δόγκαν χορεύει...
Ενθυμούμαι ότι προ επτά ετών είδα για πρώτη φορά την μις Δόγκαν εις τας Αθήνας. Φέρουσα αρχαϊκήν ποδήρη βυσινόχρουν εσθήτα, ασκεπής με τα μαλλιά αναδεμένα με κυανήν ταινίαν και με τους πόδας γυμνούς μέσα εις ελαφρά σανδάλια, εισήλθε εις το βιβλιοπωλείον Ελευθερουδάκη και εζήτησε αρχαιολογικά βιβλία. Ητο η πρώτη φορά που ήρχετο εις τας Αθήνας.
Ο ενθουσιασμός της ότι έβλεπε την χώραν όπου η τέχνη της ή μάλλον το ιδεώδες της ζωής της - διότι πιστεύω ότι ζωήν προσαρμοσμένην με την φύσιν θέλει την τέχνην της η μις Δόγκαν, όχι απλώς τέχνην - είχε φθάσει την μεγαλειοτέραν δυνατήν έκφρασιν - ο ενθουσιασμός της ωραίας αυτής γυναικός με την δροσεράν τριανταφυλλένιαν σάρκα και τα υγρά μάτια είχε διαθερμάνει και εξωραίσει περισσότερον την εξωτικήν της μορφήν.
Την συνώδευε μία χονδρή κυρία, η μητέρα της, εικών του εφθαρμένου, του συνθηματικού αυτού κόσμου, αντίθεσις προς την αιφνιδίαν εκκόλαψιν του πλάσματος που φαίνεται όραμα αρχαιοτάτων καιρών και ελπίς απωτέρου ζωϊκού μέλλοντος, και ο αδελφός της, ο γνωστότατός μας κ. Δόγκαν, ντυμένος ωσάν αιπόλος των ειδυλλίων του Θεοκρίτου.
Υστερα από τόσα χρόνια χωρίς να ιδώ καμμίαν από τας παραστάσεις της που έδωκε και εδώ εις τας Αθήνας, παρακολουθών τους θριάμβους της έξω, εις την Ευρώπην και Αμερικήν, αλλά και τας αντιρρήσεις τας οποίας προκαλεί η τέχνη της, είχα το ευτύχημα να την συναντήσω εις την Κηφισσιά κατά το γεύμα το οποίον παρέθεσε προς τιμήν του Γάλλου ακαδημαϊκού Ρισεπέν ο "Σύνδεσμος των Ελλήνων Δραματικών Συγγραφέων".
Εις το γεύμα αυτό παρεκάθησε η μις Δόγκαν φέρουσα μακράν εσθήτα από ινδικήν ελαφροτάτην μέταξαν, η οποία κάτω προς τους πόδας έκλειε εις πολλάς μικράς πτυχάς. Ητο πλέον αδύνατη τώρα αφ' ό,τι αρχικώς την εγνώρισα και μολονότι τόσα χρόνια αφ' ότου είχα να την ιδώ και κόποι και συγκινήσεις θα ημπορούσαν ν' αλλοιώσουν πολύ το δροσερόν αυτό πρόσωπον, εν τούτοις φαίνεται ότι δεν το επηρέασαν.
Η ορχηστρίς ήτο εύθυμη, γελαστή, γεμάτην χαράν, μια οπτασία εμορφιάς ανάμεσα εις την ομήγυριν των συνδαιτημόνων. Ανταποδίδουσα αληθινήν ευεργεσίαν εις το απλούν φιλοφρόνημα της προσκλήσεως, έδωκε χροιάν αρχαϊκού μεγαλείου εις το συμπόσιον αυτό προθυμοποιηθείσα να το λαμπρύνη δια της ορχήσεώς της. Δια μίαν στιγμήν την εχάσαμεν, αλλ' όταν εβγήκαμεν εις τον κήπον κάτω από τα δένδρα προς το βάθος εφάνηκε κάπου εκεί σαν Αμαδρυάς που ο Παν ήρχιζε να την μεθάη ή ο Απόλλων να την φέρη εις έκστασιν.
Είχαν στρώσει εκεί ένα πράσινον τάπητα και παράμερα εφαίνετο ένα πιάνο. Ενας υψηλός, ωραίος νέος, ο Σκώτος μουσικός κ. Σκην εκάθητο ήδη εμπρός εις το πιάνο. Θα ήθελε κανείς να φαντασθή άλλως τα πράγματα, μίαν ανάλογον αρχαϊκήν ορχήστραν αυλητών και κιθαρωδών.
Αλλ' η αντίθεσις υπήρχε ήδη εις όλα, εις την συνάνθροισίν μας και το περιβάλλον, δεν ημπορούσε να είνε διαφορετική και προς την μουσικήν συνοδείαν. Ο πέραν χώρος, όπου εκινείτο ήδη ελαφρά το ωραίον εκείνο σώμα έτοιμον να εκσπάση εις την χαράν, την μέθην, και το πάθος της ορχήσεως, ανάμεσα εις το μικρόν άλσος, με την Πεντέλην εις το βάθος, κάτω από τον καταγάλανον ουρανόν, όλη αυτή η σκηνογραφία μάς έκανε να λησμονήσωμεν, να μη βλέπωμεν άλλο από το όραμα μιας εικόνος της αρχαίας ελληνικής ζωής.
Ο κ. Σκην ήρχιζε να παίζη τα γεμάτα περιπάθειαν βαλς του Σούμπερτ και η μις Δόγκαν να διερμηνεύη αυτήν την μουσικήν προσπαθούσα προφανώς ν' αποδώση την εσωτάτην ουσίαν της. Δεν ηξεύρω τι ημπορούσαμεν ν' αξιώσωμεν προκειμένου περί ειδικού χορού, τον οποίον η μις Δόγκαν μετέβαλε εις ιδίαν όρχησιν, ούτε εκόμη εάν είνε δυνατή η δι' ορχηστικών κινήσεων προσωπική ερμηνεία της κλασικής μουσικής - βεβαίως έπρεπε να είχε γραφή επί τούτω μουσική δι' ωρισμένην όρχησιν - αλλ' αυτός καθ' εαυτόν ο χορός της μις Δόγκαν είνε κάτι υπό πάσαν έποψιν νέον και ωραίον.
Στάσεις, κινήσεις, έκφρασις προσώπου, δίδουν την εικόνα όλων των ανθρωπίνων συναισθημάτων, τα οποία διεγείρει ο χορός. Και η εμορφιά της χορευτρίας, η ατομική εκδήλωσις της ιδικής της ψυχής εις μίαν αρμονίαν αλλεπαλλήλων κινήσεων παλλομένην από χαράν ζωής, αφομοίωσιν με την φύσιν, αι ελαφραί ανατάσεις του σώματός της, κάτι που θέλει να φύγη, να εξανεμισθή, να πετάξη, ένα γλυκύ ανάσασμα απολαύσεως, τα υγρά βλέμματα προς τον ουρανόν, ωσάν προς την εκζήτησιν του απολύτως ωραίου, κάτι πάλιν που αφρόντιστα αφίνεται να πλανάται ως επάνω εις λειμώνα, σαν πεταλούδα, και έπειτα η δύναμις, η ορμή, η αγωνία να φθάση ένα όνειρον - η μιμική εδώ συμπληρώνει τους γραφικούς ελιγμούς της ορχήσεως, - όλα αυτά προκαλούν αδιάπτωτον το ενδιαφέρον του θεατού, τον ενθουσιασμόν του ακόμη, τον μεταφέρουν εις άλλους καιρούς, του ζωντανεύουν τα οράματα της θείας αυτής τέχνης.
Μίαν ώραν εχόρευσε η μις Δόγκαν ενώπιόν μας υπό την υπόκρουσιν Μπραμς και Γκλουκ, τους οποίους απέδωκε με πολλήν ψυχήν ο κ. Σκην, μίαν ώραν και είχε διάθεσιν ίσως να χορεύση άλλην μίαν, εάν υπήρχε καιρός.
Καμμία κόπωσις δεν παρετηρήθη εις το αβρόν αυτό σώμα, το οποίον εβάφη με ρόδινα χρώματα. Ο τελευταίος της χορός ήτον ένα γαλλικόν μιμόρχημα, το οποίον καταφανώς ήθελε να παραστήση πρόκλησιν του άρρενος προς το θήλυ δια τον έρωτα.
Εβαλε ήρωά της απέναντι τον κ. Ρισεπέν και έκαμε κινήματα και ελιγμούς σ' ένα μεθύσι ερωτικό που μόνον αυτή ίσως ημπορούσε να εκφράση. Επροχωρούσε προκλητικά εις μικρά βήματα, έκαμπτε το σώμα της εμπρός, οπίσω, πλαγίως, έπειτα έφθανε με ορμήν και πάλιν διέφευγε και υπεχώρει δια να επιστρέψη μετ' ολίγον, έως ότου ενόμισεν ότι ήτο η υψίστη στιγμή και τότε εγονυπέτησε και έτεινε τα ωραία της χέρια προς τον ποιητήν, ο οποίος αντήμειψε την τέχνην της με ένα φίλημα επ' αυτών.
Η τελική εντύπωσις από το όνειρον ήτον ακόμη εντονωτέρα. Με αντοχήν η οποία δεν γνωρίζει κόπωσιν, παρεκάλεσε τον κ. και την κυρίαν Ρισεπέν να την συνοδεύσουν μέχρι της Ακροπόλεως. Ηθελεν η ιέρεια να επιστρέψη εις τον χώρον των μεγάλων της εμπνεύσεων...